Cerrigydrudion

Cerrigydrudion oedd un o’r prif arosfannau yn y 19eg ganrif ar hyd campwaith peirianyddol Telford, y ffordd a adeiladodd ar draws canolbarth Cymru, sef yr A5 heddiw. Mae’r pentref yn gartref i eglwys hynafol  Santes Fair.  Credir bod yr eglwys hon wedi’i chodi yn 440 OC, ceir hefyd ychydig o elusendai, tafarn groesawgar a dewis o dri chaffi – Caffi Ty Tan Llan, The Dragonfly Cafe a Chaffi ac Adloniant Maelor – y lleoliadau delfrydol i aros am baned o de a theisen gri ar y ffordd i Llyn Brenig a Llyn Alwen sydd gerllaw, gyda’u cyfleusterau chwaraeon dŵr, cerdded a beicio mynydd. Mae Llyn Tegid a’r Ganolfan Dŵr Gwyn Genedlaethol gerllaw hefyd.

Mae’r ardal yn llawn chwedlau a straeon rhyfedd.  Y stori fwyaf adnabyddus yw stori’r Diafol yn Eglwys Cerrigydrudion - a ddigwyddodd yn eglwys y Santes Fair Magdalen, yn ôl y sôn.  Dywed yr hanes bod y diafol yn byw yn yr eglwys leol ac yn brawychu’r pentrefwyr nes y cafodd y diafol ei dwyllo i adael yr eglwys gan ferch ifanc ddewr, Eira Wyn.  Cafodd y diafol ei lusgo o’r pentref gan ddau ychen mawr ar draws bryniau Hiraethog a’i gludo i’r llyn gerllaw, a elwir yn Llyn y ddau ych, lle bu i’r diafol a’r ddau ych foddi. Bu ymdrechion yr ychen i lusgo’r diafol ymaith mor ffyrnig, dywedir bod olion eu carnau wedi’u gadael ar ôl yn y creigiau.

Ceir tystiolaeth o dreflannau dynol o amgylch Cerrigydrudion sy’n dyddio o 6000 CC. Mae Llwybr Archeolegol Brenig yn rhoi gwybodaeth bellach am y treflannau hynafol yn yr ardal.  Mae gwybodaeth ar gael i ymwelwyr yn eglwys y pentref, lle mae canolbwynt hanes.